Financieel Dagblad: van overlevingsstand naar groei

Deze eerste paniekreactie van bedrijven werd pijnlijk zichtbaar in de banencijfers van het CBS. Zo meldde het CBS in de zomer van 2020 dat in een half jaar tijd het aantal openstaande vacatures met maar liefst dertig procent was afgenomen. Nog geen jaar later, januari 2021, zien de cijfers er heel anders uit. Het aantal werklozen daalt volgens het CBS dan al enkele maanden met gemiddeld 23.000 per maand. Dat is een recorddaling. De werkloosheid is dan weliswaar nog iets hoger dan bij de start van de pandemie (3,6 procent versus 2,9 procent), maar de daling is nog gaande. En naar verwachting trekt de economie in de loop van 2021 verder aan. De Rabobank voorspelt in haar Economisch Kwartaalbericht van december 2020 een groei van de Nederlandse economie in 2021 van 2,4 procent. Halverwege 2022 zit de economie volgens de Rabobank alweer op het niveau van voor de coronacrisis.

Als gevolg van de economische steunpakketten blijft de grote faillissementsgolf vooralsnog uit. Sterker nog, de Kamer van Koophandel publiceerde begin 2021 cijfers waaruit bleek dat het aantal faillissementen vergeleken met een jaar eerder flink was afgenomen. De overheidssteun houdt veel bedrijven vooralsnog in de lucht. De vraag is of en wanneer de echte klappen komen. Daarover zijn de meningen verdeeld. Maar de verwachting is dat de grote faillissementsgolf nog moet komen. Experts en onderzoekers van accountants- en belastingadviesbedrijf PwC en de Universiteit Leiden laten in de Bijzonder Beheer Barometer weten dat ze eind 2021 een vloedgolf aan faillissementen verwachten.

Bedrijven moeten dus alle zeilen bij zetten om straks niet tot die groep failliete bedrijven te behoren. Wendbaar zijn, lijkt daarin een sleutelwoord. ‘Organisaties die de crisis overleven zijn organisaties die zich het best kunnen aanpassen’, zegt Bloem. ‘Het flexibiliseren van de loonkosten is daar een voorbeeld van. Een bedrijf dat snel op- en af kan schalen is weerbaarder dan een bedrijf dat dit niet kan. Wie de salariskosten onder controle heeft, staat 1-0 voor. Dat begint met een goed inzicht in wat de medewerkers precies kosten. Lang niet elke organisatie heeft dit helder voor ogen. Maar ook het trainen en opleiden van medewerkers zodat ze duurzaam inzetbaar zijn en het outsourcen van bepaalde diensten helpt organisaties om weerbaar te zijn.’

Prof. dr. Henk Volberda onderschrijft de noodzaak voor bedrijven om zich aan te passen aan de veranderde omstandigheden. ‘Bedrijven kunnen het zich niet veroorloven om stil af te wachten’, zegt hij. ‘Wie hoopt dat alles weer wordt zoals het was, komt bedrogen uit. Nu is het moment om die overlevingsstand los te laten en de organisatie in stelling te brengen voor groei in een wereld die er anders uitziet dan begin 2020. Een wereld waarin digitalisering een enorme impuls heeft gekregen. Wie zich hieraan niet aanpast en niet investeert, redt het eenvoudigweg niet.’

Volberda, hoogleraar Strategie en Innovatie aan de Universiteit van Amsterdam, windt er geen doekjes om. Bedrijven moeten zich voorbereiden op groei in een wereld die opeens veel digitaler is geworden. Uit de Nederlandse Innovatie Monitor 2020 blijkt dat de coronacrisis fungeert als een enorme aanjager van de digitale transformatie. ‘Die transformatie, zeg maar de vierde industriële revolutie, zat er toch al aan te komen’, zegt Volberda, ‘maar als gevolg van de coronacrisis is deze in een stroomversnelling gekomen. De bedrijven die al een digitaliseringslag hadden gemaakt door bijvoorbeeld een online businessmodel te ontwikkelen of die werken op afstand mogelijk hadden gemaakt voor medewerkers, zijn duidelijk in het voordeel tijdens de coronacrisis. Daardoor zie je een enorme kloof ontstaan tussen de koplopers en achterblijvers, uitzonderingen daargelaten.’

De koudwatervrees die veel leidinggevende hadden ten aanzien van thuiswerken, bleek ongegrond. Volberda: ‘Medewerkers blijken prima in staat om autonoom te werken. Het ziet er dan ook naar uit – en veel onderzoeken bevestigen dit - dat het werken op afstand voorgoed een vaste plek heeft gekregen in organisaties. Zeker daar waar het operationeel werk betreft. We zien nu al dat grote bedrijven hun hoofdkantoren afschalen en gaan inrichten als inspirerende ontmoetingsplekken. Ook dat is voorsorteren op de toekomst.’ Volberda benadrukt nog dat digitalisering een ‘must’ is voor grote én kleine organisaties. ‘Een makelaar die bijvoorbeeld virtual reality tours van huizen kan bieden aan klanten, is daarmee ook veel crisisbestendiger. Daar hoef je geen “corporate” voor te zijn.’

‘Naar verwachting komen er de komende jaren meer banen bij dan dat er weggaan’
Prof. dr. Henk Volberda

Maar digitalisering alleen lijkt niet voldoende om bedrijven uit de overlevingsstand te halen en te helpen de weg naar groei weer te vinden. Zo laat het World Economic Forum (WEF) in hun Future of Jobs Report 2020 weten dat de coronapandemie als gevolg van de versnelde digitalisering en de opmars van het thuiswerken leidt tot een ‘fundamentele herziening van banen en functies’. Het WEF voorspelt dat bijna de helft (47 procent) van de taken van medewerkers in 2025 al door machines wordt uitgevoerd. Momenteel is dat ongeveer 33 procent. Volberda: ‘Sommige beroepsgroepen sterven uit omdat dit werk eenvoudig kan worden gedigitaliseerd of gerobotiseerd. Denk aan administratief of controlerend werk. Anderzijds komen er nieuwe beroepen en extra functies bij. Denk aan dronemonteurs of machine learning experts. Naar verwachting komen er de komende jaren meer banen bij dan dat er weggaan. Dat betekent dus dat bedrijven moeten nadenken over de huidige competenties van hun personeel en hun medewerkers nieuwe, digitale vaardigheden aanleren. Die tijd is nu aangebroken.’

Dit alles betekent volgens de hoogleraar ook dat bedrijven niet bang moeten zijn om juist nu te investeren. Volberda: ‘Bedrijven hebben de natuurlijke neiging om in tijden dat het slecht gaat de hand op de knip te houden. Ze moeten echter anticyclisch gaan handelen. Ga nú op zoek naar nieuwe verdienmodellen en investeer in technologie en kennis van medewerkers. Nu hebben bedrijven de kans om die grote stap voorwaarts te zetten waarvan ze eigenlijk allang wisten dat dat moment een keer zou komen.’

Het goede nieuws is: we staan er goed voor als land. ‘Landen met een geavanceerde digitale economie en digitale vaardigheden zijn meer succesvol om hun economie in de lucht te houden terwijl hun burgers vanuit huis werken. Met name Nederland, Nieuw-Zeeland, Zwitserland, Estland en de Verenigde Staten scoren hier heel goed op’, aldus het Global Competitiveness report 2020 van het World Economic Forum. ‘Nederland staat zelfs twee keer in de top drie als het gaat om infrastructuur, digitale netwerken, vaardigheden en opleidingen voor de toekomstige arbeidsmarkt’, zegt Volberda. ‘Daarmee hebben we een mooie uitgangspositie om goed uit deze crisis te komen. Maar dan moeten bedrijven de nieuwe digitale wereld wél omarmen en benutten.’

Tot slot kunnen bedrijven volgens Volberda alleen maar écht de weg naar groei vinden als ook het leiderschap verandert. Volberda: ‘De tijd dat de leidinggevende alle beslissingen nam en anderen vertelde wat ze moesten doen, ligt achter ons. Dienend of coachend leiderschap. Dàt is de manier om het beste uit mensen te halen. Dat wil zeggen dat de leider van nu vooral moet kunnen luisteren, interesse moet hebben in de medewerkers en medewerkers de ruimte moet geven om zelf te bepalen hoe ze hun werk het best kunnen uitvoeren. Organisaties die én digitaal volwassen zijn, én hun medewerkers meenemen in de digitale revolutie én dienend leiders in huis hebben, hebben de beste kansen om straks weer succesvol te zijn. Die gaan een mooie toekomst tegemoet.’
Danny Stam, ploegleider Team SD Worx: ‘We brengen nu alles in stelling om straks succesvol te zijn’

Als sportief leider van de beste vrouwelijke wielerploeg ter wereld – Team SD Worx - weet Danny Stam als geen ander hoe het is om tijdens de coronapandemie met zijn team een flinke stap terug te moeten doen om daarna weer te kunnen presteren op topniveau. ‘Veel evenementen zijn afgelast. Voor de veertien internationale renners en zes begeleiders van ons betekent dit dat we creatief moeten zijn en ons moraal hoog moeten houden. Gelukkig hebben topsporters doorgaans wel geleerd hoe om te gaan met teleurstellingen. In een topsportcarrière verlies je tenslotte meer dan je wint. De vrouwen trainen nu heel hard en proberen hun energie zo te managen dat ze straks weer alles kunnen geven. In feite brengen we nu alles in stelling om, zodra het weer kan, beter dan ooit te presteren.’

Bronnen:

• CBS
• Rabobank: Economisch Kwartaalbericht, 9 en 10 december 2020
• PWC: Bijzonder Beheer Barometer November 2020
• UVA: Tussentijdse bevindingen Nederlandse Innovatie Monitor 2020
• World Economic Forum: The Future of Jobs report 2020
• World Economic Forum: The Global Competitiveness report 2020

Link naar het artikel in het Financieel dagblad